Problem przemocy domowej występuje we wszystkich społeczeństwach i kręgach kulturowych. Rodziny, w których dochodzi do krzywdzenia najbliższych skrzętnie ukrywają swój problem. Do przemocy dochodzi zazwyczaj za szczelnie zamkniętymi drzwiami domów. Wiele ofiar doznaje przemocy latami skrywając rozmiar doznawanej krzywdy.
Przemoc w rodzinie jeszcze do niedawna, nie była postrzegana jako zjawisko stricte patologiczne…
Zaryzykować można stwierdzenie, iż uważano ją za nieodłączny element życia małżeńskiego i rodzinnego, zło konieczne, zjawiskow szeroko pojętej ocenie społecznej naganne, a jednak niepiętnowane i niewymagające interwencji i pomocy z zewnątrz.
Nadal jednak przemoc w rodzinie stanowi problem wstydliwy i ukryty. Jak bardzo zmieniło się rozumienie zjawiska przemocy obrazuje przykład funkcjonującego w Wielkiej Brytanii w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku, Towarzystwa Krzewienia Kar Cielesnych, którego działalność nie budziła wówczas zastrzeżeń. Obecnie idee takiego stowarzyszenia byłyby postrzegane jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i ogólnie obowiązującymi normami.
Przemoc zwykle związana jest z występowaniem kilku czynników:
- przemoc w rodzinie jest intencjonalna, bowiem jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary
- siły są nierównomierne – w relacji jedna ze stron ma zawsze przewagę nad drugą; ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy, przewaga ta dotyczyć może nie tylko tężyzny fizycznej, ale również przewagi emocjonalnej czy ekonomicznej
- narusza prawa i dobra osobiste– sprawca wykorzystuje przewagę siły naruszając podstawowe prawa ofiary; przemocą jest takie naruszanie praw i dóbr człowieka, które uniemożliwiają mu skuteczną samoobronę
- powoduje ból i cierpienie – ofiara narażona na doświadczanie bólu i cierpienia ma mniejszą zdolność do samoobrony.
Dodać należy, iż formy przemocy wyodrębniają również występowanie tzw. przemocy gorącej – spontanicznej i instrumentalnej – chłodnej. Zdaniem autora pierwszy rodzaj przemocy wynika z frustracji i niemocy, które rodzą gniew, wściekłość, a w konsekwencji dają upust furii. Charakteryzuje się ona nagłym pojawieniem i szybkim wyciszeniem; towarzyszą jej zachowania impulsywne, gwałtowne, nieadekwatne do siły bodźca. Jest to najbardziej ewidentna, oczywista forma przemocy, bez trudu zauważalna przez otoczenie sprawcy jak również ofiary.
Przemoc chłodna nie potrzebuje siły napędowej w postaci furii, gniewu czy intencji zaszkodzenia danej osobie, jak ma to miejsce w przemocy gorącej – ten rodzaj wiąże się z premedytacją, przemyśleniem, czy też wcześniejszymi doświadczeniami jednostki stosującej przemoc (Mellibruda 1993).
Zwykle przemoc w rodzinie posiada podłoże emocjonalne, chociaż nie jest to normą; wówczas mamy do czynienia z aktem i formami uprzednio przemyślanymi, niosącymi ze sobą poważne niebezpieczeństwo, nawet utraty życia.
FORMY PRZEMOCY
Przemoc w rodzinie może przybierać różne formy – fizyczną, psychiczną, seksualną czy ekonomiczną.
Przemoc fizyczna niesie ze sobą zawsze ryzyko uszkodzenia ciała a nawet utraty życia. Popychanie, odpychanie, przytrzymywanie, policzkowanie, bicie otwartą ręką i pięścią, kopanie, szczypanie, gryzienie, ciskanie i bicie przedmiotami, użycie broni, nieudzielanie koniecznej pomocy – to niektóre z zachowań składających się na przemoc fizyczną. Niekiedy przemoc fizyczna stosowana jest tylko w przypadku, gdy inne działania sprawcy zmierzające do zniewolenia zawiodą.
Przemocy fizycznej zawsze towarzyszy przemoc psychiczna, nie zawsze jednak przemocy psychicznej towarzyszy przemoc fizyczna. Wówczas ofiara ma trudności w zorientowaniu się w tym, co się z nią dzieje. Osoba, która ma siniaki, złamane kości ma namacalne ślady wyrządzonej krzywdy. Natomiast kobieta, która doznaje bardziej subtelnych metod prowadzących do całkowitego podporządkowania się woli sprawcy, staje się bardziej uległa i zdezorientowana.
Przemoc psychiczna, to szczególny rodzaj przemocy – najtrudniejszy do udowodnienia, bowiem nie pozostawia po sobie żadnych widocznych śladów na ciele ofiary. Niszczy poczucie godności i własnej wartości. Zastraszanie emocjonalne, stosowanie gróźb, przymusu, poniżanie, wmawianie choroby psychicznej, izolacja społeczna, stała krytyka, karanie przez odmowę uczuć, domaganie się posłuszeństwa, ograniczanie snu i pożywienia – to kolejne elementy spójnej całości, ciągu zachowań sprawcy, o charakterze zamierzonym.
Sprawca rozpoczyna proces podobny do metod przymusu („prania mózgu”, psychotechniki stosowanej nie tylko wobec jeńców wojennych, podobne metody stosowane są wobec członków sekt religijnych).:izolacja, monopolizacja uwagi, prowadzenie do wyczerpania, zmęczenia ofiary, groźby, sporadyczne okazywanie przychylności, demonstrowanie wszechmocy, degradowanie.
Stopniowo sprawca ogranicza kontakty z rodziną, znajomymi – początkowo poprzez zniechęcanie, potem przez wyraźne zakazy. Początkowo sprawca może krytykować bliskie osoby z otoczenia ofiary (np. twierdząc, że wywierają na nią zły wpływ), następnie zaczyna zachowywać się wobec nich obraźliwie, powodując, iż oni sami zaczynają unikać kontaktów bądź ofiara zaprzestaje zapraszania do domu, wstydząc się zachowania partnera. Sprawca kontroluje zwykłe codzienne obowiązki kobiety, wielokrotnie telefonuje do domu, a jeżeli kobieta pracuje – kontroluje ją
w pracy, nachodzi, sprawdza, z kim się widuje. Izolacja ofiary narasta.
W chwili, gdy ofiara zostaje pozbawiona wsparcia emocjonalnego osób bliskich, przestaje otwarcie komunikować się z innymi. Sprawca ma zmonopolizowany wpływ na nią, zniekształcany jego systemem wartości, fałszywymi informacjami. Kobieta jest poniżana, ośmieszana w obecności innych bądź ignorowana. Wówczas pojawia się przeświadczenie, że jest nic nie warta i nie zasługuje na najmniejsze oznaki sympatii i pomocy.
Sprawca domaga się od swojej ofiary, by spełniała wszystkie jego oczekiwania, dotyczące ubioru, wydawania pieniędzy, wychowywania potomstwa, jedzenia, spędzania wolnego czasu. Z czasem okazuje się, że nie ma końca żądaniom partnera, a kobieta nie jest w stanie go zadowolić. Całe życie ofiara podporządkowuje spełnianiu zachcianek sprawcy, zapominając o własnych pragnieniach i uczuciach.
Groźby są stałym elementem zachowań agresora. Dotyczą pobicia czy wręcz pozbawienia życia, doprowadzenia ofiary do obłędu, zamknięcia w zakładzie psychiatrycznym, skompromitowania w oczach rodziny i znajomych, odebrania dzieci. Bywa, że sprawca szantażuje ofiarę samobójczą śmiercią.
Częstym przejawem przemocy emocjonalnej jest manipulowanie dziećmi, przekupywanie ich po to, by przedstawić się w roli ofiary. Sprawcy często również wykorzystują spotkania z dziećmi, by nękać kobietę.
Przemoc emocjonalna stosowana jest nie tylko przez mężczyzn, często kobiety są sprawcami tego rodzaju przemocy.
Trudności w diagnozowaniu występują również przy przemocy seksualnej, której do niedawna nie wiązano w ogóle z problemem rodzinnym. Przemoc ta współwystępuje z przemocą fizyczną i psychiczną. Wymuszanie pożycia seksualnego wbrew woli partnera: gwałt, wymuszanie nieakceptowanych praktyk seksualnych, zmuszanie do oglądania filmów pornograficznych, filmowanie podczas stosunku, krytyka zachowań seksualnych kobiety. Wymuszanie pożycia może polegać na użyciu siły bądź na groźbach czy też, szantażu emocjonalnym.
Narzędziem kontroli jest również przemoc ekonomiczna. Odbieranie zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, nie zaspokajanie podstawowych potrzeb bytowych rodziny itp.
Stosowanie przemocy to zwarty system zachowań sprawcy wobec ofiary, mający na celu całkowite jej podporządkowanie. Przemoc stanowi sposób utrzymania dominacji, kontroli, wyeliminowania suwerenności drugiego człowieka.